Aminozuren

Aminozuren zijn de bouwstenen van eiwitten die ons lichaam nodig heeft voor verschillende taken. Hieronder leert u welke essentiële aminozuren u nodig hebt en in welke voedingsmiddelen en supplementen ze zitten.

Toen het leven op aarde ongeveer vier miljard jaar geleden ontstond, werden twintig zeer specifieke zuren de bouwstenen ervan. Deze 20 aminozuren zijn tegenwoordig te vinden in alle levende wezens op aarde. Waarom precies deze aminozuren? Wetenschappers zijn er nog steeds niet uit. Sommige onderzoekers beweren dat: deze 20 aminozuren werden om een goede reden de bouwstenen van het leven, vanwege hun biochemische eigenschappen. Daarom is het waarschijnlijk dat levensvormen op andere planeten eiwitten bevatten die vergelijkbaar zijn met die van ons ^[1] .

Wat we zeker weten is dat: de aminozuren zijn onmisbaar voor uw gezondheid. Sommigen van hen moeten via de voeding worden opgenomen omdat het lichaam ze niet zelf aan kan maken. In dit artikel leert u welke aminozuren belangrijk zijn, welke functies ze in het lichaam vervullen en voor wie voedingssupplementen met aminozuren nuttig kunnen zijn.

Wat zijn aminozuren?

Eiwitten zijn betrokken bij talloze belangrijke processen in het lichaam. Ze dienen als enzymen, als afweerstoffen, als voorlopers van hormonen en als transporteiwitten die zuurstof en voedingsstoffen door het lichaam transporteren. Eiwitten zijn opgebouwd uit kleinere delen. Om precies te zijn: uit aminozuren. Nauwkeuriger gezegd: uit de 20 proteïnogene aminozuren.

Welke soorten aminozuren bestaan er?

Alle levende wezens op aarde dragen in zich eiwitten bestaande uit een combinatie van deze 20 aminozuren - en toch heeft elke soort zijn eigen aminozuurpatroon, waardoor het genetisch uniek is ^[2]. Tot deze 20 behoren de acht essentiële aminozuren die door de voeding opgenomen moeten worden.

Bovendien zijn er tot nu toe meer dan 400 niet-proteïnogene aminozuren ontdekt, dat wil zeggen aminozuren die geen deel uitmaken van eiwitten. Ze hebben ook belangrijke functies in het menselijk lichaam, bijvoorbeeld als metaboliten en neurotrasmitters. Zo is, bijvoobeeld, het schildklierhormoon thyroxine een aminozuur ^[3]. Veel niet-proteïnogene aminozuren worden ook aangetroffen in schimmels - wetenschappers gebruiken ze onder andere om antibiotica en andere medicijnen te ontwikkelen ^[4].

Vrije aminozuren beïnvloeden de smaak van voedsel. Bijvoorbeeld: het zout van het aminozuur glutamine is glutamaat, de bekendste smaakversterker.

Welke werking hebben aminozuren?

Aminozuren worden door het lichaam gebruikt voor de aanmaak van eiwitten, die afhankelijk van hun aminozuursamenstelling, een verschillende structuur aannemen en functie hebben. Deze eiwitten voeren heel verschillende taken uit en zorgen ervoor dat we überhaupt kunnen ademhalen, denken en bewegen. Tot de taken van de aminozuren behoren ^[5] :

• Opbouw en beweeglijkheid van de spieren
• Elasticiteit van huid, haar en nagels
• Transport van voedingsstoffen en zuurstof door het lichaam en de hersenen
• Aanmaak van hormonen zoals insuline, serotonine en adrenaline
• Metabolische reacties zoals eiwitvertering
• Werking van het immuunsysteem

Bovendien fungeren eiwitten voor het lichaam als een energiebron. Een gram eiwit levert vier kilocalorieën energie per gram - ongeveer net zoveel als een gram koolhydraten. In tegenstelling tot vetten en koolhydraten slaat het lichaam normaal gesproken geen eiwitten op, maar gebruikt hun energie rechtstreeks voor de specifieke taken van het eiwit ^[6] .

Wat zijn essentiële aminozuren?

Er zijn aminozuren die het menselijk lichaam zelf aan kan maken - en andere die via de voeding moeten worden opgenomen. Deze laatste noemen we ook wel essentiële aminozuren of onmisbare aminozuren: Het is essentieel, en van levensbelang, dat u ze neemt. Ze zitten voornamelijk in eiwitrijke voedingsmiddelen zoals dierlijke producten, noten en peulvruchten, maar ook in bepaalde soorten groenten en fruit ^[2].

Hoeveel essentiële aminozuren zijn er?

Meestal worden de volgende acht aminozuren als essentieel beschouwd: isoleucine, leucine, lysine, methionine, fenylalanine, threonine, tryptofaan en valine.

Histidine wordt soms gezien als het negende essentiële aminozuur - maar het is alleen essentieel voor zuigelingen, naderhand kan ons lichaam het zelf aanmaken.

Wetenswaardig: sommige moleculen hebben een andere structuur dan hun chemische spiegelbeeld - in dit geval spreken we van links- en rechtsdraaiende moleculen. Terwijl in het lichaam koolhydraten rechtsdraaiend zijn, zijn aminozuren linksdraaiend. Vandaar de toevoeging "L", die vaak voor hun naam wordt geplaatst: L-arginine, L-leucine enzovoort.

De hoeveelheid essentiële aminozuren die er in een levensmiddel zitten, bepaald diens eiwitkwaliteit. Hoe meer de aminozuursamenstelling van een voedseleiwit lijkt op die van het menselijk lichaam, hoe hoger de kwaliteit, d.w.z. de biologische waarde.

Wat zijn semi-essentiële aminozuren?

Sommige aminozuren worden beschouwd als semi-essentieel of onder voorwaarden onmisbaar. Het lichaam kan ze aanmaken, maar het heeft een voldoende toevoer van stikstof en andere aminozuren nodig. Dit geldt bijvoorbeeld voor cysteïne, dat wordt verkregen uit methionine, en voor tyrosine, dat het lichaam aanmaakt uit fenylalanine. Glutamine is een ander belangrijk onder voorwaarden onmisbaar of semi-essentieel aminozuur.

Wat zijn BCAA?

De drie essentiële aminozuren leucine, isoleucine en valine hebben een speciale chemische structuur. Ze worden ook wel vertakte keten aminozuren genoemd, in het Engels branched-chain amino acids en daarom kortweg BCAA.

BCAA supplementen worden onder meer gebruikt in de geneeskunde tegen levercirrose. Ze zijn ook populair in de fitnesswereld omdat ze zijn ontwikkeld om spierkracht en uithoudingsvermogen te bevorderen en om spierafbraak te voorkomen. Wetenschappelijke studies komen echter tot tegenstrijdige resultaten - het is nog niet duidelijk of BCAA training en spieropbouw daadwerkelijk effectief^] kunnen ondersteunen ^{[8, 9]}.

Tip: BCAA zijn, net als andere essentiële aminozuren, te vinden in veel verschillende voedingsmiddelen. Zuivelproducten zijn bijvoorbeeld rijk aan de drie BCAA's.

Wat is de behoefte aan essentiële aminozuren?

In Europa en Noord-Amerika consumeren de meeste mensen voldoende eiwitten en ook genoeg van de essentiële aminozuren^[10].

Neem als richtlijn voor eiwitinname voor volwassenen 0,8 gram eiwit per kilogram lichaamsgewicht per dag . De Wereldgezondheidsorganisatie WHO geeft de volgende waarden voor de dagelijkse behoefte aan de essentiële aminozuren ^[11] :

Aminozuur	Dagelijkse behoefte in milligram per kilogram lichaamsgewicht
Histidine	10
Isoleucine	20
Leucine	39
Lysine	30
Methionine	15
Fenylalanine	25
Threonine	15
Tryptofaan	4
Valine	26

Sommige mensen hebben een verhoogde behoefte aan aminozuren en eiwitten, bijvoorbeeld onder de volgende omstandigheden ^[11] :

• Na een spierblessure heeft het lichaam meer aminozuren nodig voor het genezingsproces.
• Degenen die intensief sporten , met name kracht- of duursporten, hebben een verhoogde behoefte.
• Tijdens de zwangerschap en bij borstvoeding hebt u meer aminozuren nodig.
• Bij oudere mensen neemt de dagelijkse caloriebehoefte af, maar niet de behoefte aan eiwitten en aminozuren. Daarom consumeren veel ouderen niet genoeg essentiële aminozuren.

Aan de verhoogde behoefte kan meestal worden voldaan door de voeding. Zorg er dan voor dat u eiwitrijk voedsel eet, zoals peulvruchten, noten, zuivelproducten, vis en vlees. U kunt ook op de eiwitkwaliteit van het eten letten - hierover leest u verderop in dit artikel. Voedingssupplementen zoals eiwitpoeder en eiwitrepen zijn een andere mogelijke bron van aminozuren.

Eten vegetariërs en veganisten minder eiwitten?

Mensen die geen dierlijke producten gebruiken, consumeren gemiddeld minder eiwitten. Een Brits onderzoek toonde bijvoorbeeld aan dat vegetariërs en vooral veganisten minder aminozuren in het bloedplasma hebben dan vleeseters. Het verschil was het duidelijkst met lysine - in het onderzoek hadden veganisten gemiddeld 50 procent minder van het aminozuur. Ze namen blijkbaar ook methionine en tryptofaan in kleinere hoeveelheden op ^[12].

Aminozuuroverschot? Fenylketonurie is een aangeboren stofwisselingsziekte waarbij het aminozuur fenylalanine zich in het lichaam ophoopt. Dit kan de intellectuele ontwikkeling bij kinderen verstoren en bij volwassenen leiden tot neurologische symptomen zoals slechte concentratie. Dergelijke patienten moeten levenslang een speciaal eiwitarm dieet volgen.

Aminozuren en het immuunsysteem

Aminozuren maken deel uit van de lichaamseigen afweer. Uw lichaam heeft ze onder andere nodig om bepaalde immuuncellen en antistoffen te activeren en aan te maken. Mensen die bijvoorbeeld als gevolg van ondervoeding onvoldoende aminozuren krijgen, ontwikkelen vaak een zwak immuunsysteem en zijn vatbaar voor infectieziekten.

Onder bepaalde omstandigheden kan veel glutamine verloren gaan, bijvoorbeeld bij overmatig stress cortisol of als gevolg van een ernstige ziekte. Dit leidt onder meer tot een verzwakt immuunsysteem en een hogere gevoeligheid voor infectie. Voor mensen met immunodeficiëntie staat glutamine suppletie daarom vaak op het therapieplan ^{[14] .}

Wetenschappers onderzoeken momenteel ook of voedingssupplementen met aminozuren zoals glutamine, arginine of cysteïne in het algemeen het immuunsysteem kunnen versterken. Dit kan bijvoorbeeld nuttig zijn voor mensen die lijden aan een aangeboren aandoening van het aminozuurmetabolisme ^{[15, 16]}.

Een korte toelichting van de essentiële aminozuren

Elk van de aminozuren in het menselijk lichaam heeft verschillende eigenschappen en taken en komt voor in verschillende voedingsmiddelen. Hier is een overzicht van enkele van de essentiële aminozuren:

Tip: we hebben bij de levensmiddelen waarin bepaalde aminozuren voorkomen, het kippenei niet afzonderlijk vermeld - omdat eieren alle essentiële aminozuren bevatten.

Lysine

Werking: net als veel andere aminozuren is lysine onder meer betrokken bij de opbouw van botten en spieren. Het werkt bij de aanmaak van collageen, een belangrijk onderdeel van het bindweefsel in de huid.

Tip: Voor de binding van collageen is ook vitamine C onmisbaar. 

Het innemen van lysine supplementen zou moet helpen om herpes te voorkomen - het aminozuur heeft een antiviraal effect, dus het kan helpen bij het bestrijden van herpesvirussen. Een grote studieanalyse kon niet bewijzen dat lysine echt beschermt tegen herpes ^[17]. Verder bespreken onderzoekers ook of lysine supplementen tegen andere ziekten zoals osteoporose en migraine kunnen ^[18] helpen.

Voedingsmidelen: vlees, vis, zuivelproducten, tofu, pompoenpitten, erwten

Leucine

Leucine behoort tot de aminozuren met vertakte keten (BCAA). Het lichaam heeft leucine nodig om de eiwitmassa in de spieren op te bouwen en de spieren van energie te voorzien. De leucine ondersteunt ook het genezingsproces in de spieren.

Voedingsmidelen: erwten, rundvlees, kipfilet, zalm, melk, noten, volle granen

Methionine & Cysteine

Werking: Methionine is een aminozuur dat onder andere het lichaam van zwavel voorziet. Vanuit methionine wordt in de lever cysteïne aangemaakt, een aminozuur dat daarom onder voorwaarden onmisbaar is. Voor dit proces, wordt onder andere, Vitamine B12 vereist. Een tekort aan cysteïne, kan leveraandoeningen verorzaken ^[19] .

Voedingsmidelen: sesam, paranoot, parmezaanse kaas, kip en rundvlees, tonijn

Fenylalanine & amp; Tyrosine

Werking: fenylalanine en de daaruit aangemaakte tyrosine heeft het lichaam nodig om onder anderen de hormonen adrenaline en thyroxine aan te maken. Fenylalanine zit ook in melanine - het pigment dat haar, huid en ogen hun kleur geeft en ervoor zorgt dat onze huid bruin wordt bij blootstelling aan het zonlicht ^[2] .

Voedingsmidelen: soja, erwten, vlees, vis

Tryptofaan

Werking: uw lichaam heeft tryptofaan nodig om het gelukshormoon serotonine aan te maken. Serotonine op zijn beurt omgezet in het slaaphormoon melatonine , waardoor je moe wordt en 's avonds in slaap valt. Daarom kunnen voedingsmiddelen met veel tryptofaan enerzijds een stemmingsverbeterend effect hebben en anderzijds helpen bij het slapen ^[2] .

Voedingsmidelen: soja, cashewnoten, tarwekiemen, kaas, vlees, vis

Arginine

Werking: Arginine is semi-essentieel, dus het lichaam kan het aminozuur tot op zekere hoogte aanmaken, maar kan ook via de voeding verkrijgen worden. Het lichaam kan uit arginine stikstof halen, het is ook belangrijk voor de bloedcirculatie en bloeddruk.

Arginine kan de bloedcirculatie bevorderen en wordt gebruikt tegen atherosclerose en Erectiestoornissen. Tot dusver hebben studies niet overtuigend kunnen bewijzen dat arginine supplementen het uithoudingsvermogen, spierkracht en erectie kunnen verbeteren, zelfs bij gezonde mensen ^[20] .

Voedingsmidelen: boekweit, erwten, pinda's, pompoen- en pijnboompitten, walnoot, zalm, varkensvlees en kip

Hoe neem ik aminozuren op?

Essentiële aminozuren opnemen betekent: het eten van voedingsmiddelen die hoge kwaliteit eiwitten bevatten. Over het algemeen hebben we het eiwit uit onze voeding voornamelijk nodig om ons lichaam te voorzien van de acht essentiële aminozuren en stikstof.

Welke voedingsmiddelen bevatten essentiële aminozuren?

Er zijn verschillende meeteenheden waarmee de eiwitkwaliteit kan worden gemeten. De bekendste ervan is de biologische waarde. Het geeft aan hoe de samenstelling van de aminozuren in een levensmiddel vergelijkbaar is met het aminozuurpatroon in het menselijk lichaam.

Het kippenei is hiervoor als maatstaf gesteld: de biologische waarde is 100. Kippeneieren bevatten alle essentiële aminozuren - en in een samenstelling die het lichaam goed kan absorberen. Andere hoogwaardige voedingsmiddelen zijn bijvoorbeeld soja, vlees, vis en melk. Peulvruchten zoals erwten, linzen en bonen kunnen ook een biologische waarde bereiken van meer dan 50 ^[11].

Wat zijn optimale voedselcombinaties?

Combinaties van voedsel hebben soms een nog betere biologische waarde en kunnen waarden bereiken van boven de 100 - dit geldt bijvoorbeeld voor de combinatie van peulvruchten en granen. Een maaltijd gemaakt van aardappelen en ei heeft de hoogste biologische waarde van 136 ^[21].

Het wordt met name aanbevolen voor veganistische mensen om op een goede combinatie van voedsel te letten. Er zijn veel mogelijkheden, hier zijn slechts een paar voorbeelden: Linzensoep met brood, hummus, volkorenpasta met pindasaus, havermout met sojamelk, rijst met tofu of bonen.

Aminozuurindex

Een nieuwere methode voor het meten van de optimale samenstelling van aminozuren is de aminozuurindex, die aangeeft hoe goed bepaalde aminozuren door het lichaam kunnen worden verteerd. Volgens de index zijn koemelk, kippenei en kippenborst de beste eiwitbronnen, zoals plantaardige eiwitten, bijvoorbeeld rijst, pap, kikkererwten en andere peulvruchten ^[22]. 

conclusie: aminozuren opnemen. Zodat u alle essentiële aminozuren krijgt, is het de moeite waard om voedingsmiddelen te eten die hoogwaardige eiwitten bevatten. Enerzijds omvat dit voornamelijk dierlijk voedsel zoals eieren, vlees, vis en melk. De beste manier om aminozuren te absorberen is door eiwitbronnen te combineren - dan schijnen plantaardige alternatieven ook, bijvoorbeeld in de combinatie van peulvruchten en granen.preparaten met aminozuren en BCAA.

Aminozuren worden afzonderlijk en in verschillende combinaties gevonden in voedingssupplementen. Capsules, poeders, enz. Met arginine en glutamine zijn populair. Arginine zou de bloedcirculatie bevorderen en dus helpen bij het bijhouden van inspannende sporteenheden, glutamine zou de regeneratie bevorderen. BCAA-supplementen, bijvoorbeeld met leucine, moeten ook spierafbraak tegengaan. Tot dusver is niet wetenschappelijk bewezen dat aminozuurpreparaten een positief effect hebben op spieropbouw of uithoudingsvermogen ^[23] .

Normaal gesproken is het niet nodig om de essentiële aminozuren doelgericht aan te vullen, aangezien de meeste mensen ze in voldoende hoeveelheden consumeren via eiwitrijk voedsel. Het Consumentencentrum raadt het niet aan voor recreatieve atleten, omdat ze meestal goed worden voorzien van aminozuren en er een risico op bijwerkingen bestaat ^[20] . Echter, net als andere eiwitsupplementen, kunnen de voedingssupplementen dienen als onderdeel van een eiwitrijk, koolhydraatarm dieet.

Voor wie zijn preparaten met aminozuren nuttig?

Eiwit- en aminozuursupplementen kunnen nuttig zijn als u intensief traint, vooral krachttraining en een eiwitarm dieet volgt. In competitiesporten neemt de eiwitbehoefte toe en niet iedereen slaagt erin om het te bedekken met voedsel ^[24].

Wetenschappers onderzoeken ook of aminozuren andere voordelen kunnen opleveren. In sommige onderzoeken kon het nemen van L-arginine vaatverwijding ondersteunen en de bloeddruk verlagen ^{[25, 26]} . 

Let op: preparaten met afzonderlijke aminozuren (geïsoleerde aminozuren) kunnen bijwerkingen hebben. Als u gedurende lange tijd geïsoleerde aminozuren in grote hoeveelheden binnenkrijgt, bestaat het risico op diarree, braken en misselijkheid. Een ander mogelijk gevolg: er is te veel Calcium uitgescheiden in de urine, waardoor een calciumtekort waarschijnlijker wordt ^[20] .

Carnitinepreparaten

L-carnitine wordt gevormd uit de essentiële aminozuren lysine en methiosine in de lever - een aminozuurverbinding die een belangrijke rol speelt bij het vetmetabolisme. Het transporteert onder meer vetzuren door het lichaam. Carnitine is ook verkrijgbaar als voedingssupplement en zou onder andere de vetverbranding verbeteren.

De Europese Autoriteit voor voedselveiligheid (EFSA) heeft fabrikanten echter niet toegestaan ​​te adverteren dat het nemen van L-carnitine bijdraagt ​​aan een "normaal vetmetabolisme". Volgens EFSA krijgen gezonde volwassenen gewoonlijk voldoende carnitine ^[27] .

Wanneer het lichaam niet-essentiële aminozuren mist

In sommige gevallen mist het menselijk lichaam ook aminozuren, die het anders zelf kan aanmaken en die daarom behoren tot de niet-essentiële aminozuren . Dit komt meestal door chronische stress, infecties of ernstige ziekten.

In het geval van leveraandoeningen kan de lever mogelijk niet langer in staat zijn om essentiële aminozuren zoals cysteïne en glutamine goed te vormen. In dergelijke gevallen kan in overleg met uw artsen en voedingsdeskundigen een gerichte dieetverandering of supplementen nuttig zijn ^[28] .

Conclusie: wie zal aminozuursupplementen gebruiken?

Essentiële aminozuren zijn essentieel voor spieropbouw, uithoudingsvermogen, hersenprestaties en nog veel meer. Het gaat erom dat aan uw behoefte aan al deze aminozuren wordt voldaan. Dit kan in de regel worden bereikt door middel van een uitgebalanceerd dieet dat voedingsmiddelen bevat met een hoge eiwitkwaliteit, idealiter in combinaties zoals aardappelen en eieren of peulvruchten en brood.

Supplementen met aminozuren (dit omvat ook BCAA-preparaten) kunnen onder bepaalde omstandigheden zinvol zijn, bijvoorbeeld:

• Als u een zeer eiwitarm dieet volgt.
• Als u een verhoogde behoefte hebt omdat u intensieve kracht- of duursporten doet.
• Als u een gericht eiwitrijk dieet volgt.

Aminozuren: in één oogopslag

Wat zijn essentiële aminozuren?

Van de 20 aminozuren die ons lichaam nodig heeft voor verschillende taken, worden er acht als essentieel beschouwd. We moeten deze essentiële aminozuren uit voedsel halen. Voor volwassenen zijn de acht essentiële aminozuren isoleucine, leucine, lysine, methionine, fenylalanine, threonine, tryptofaan en valine.

Waarom hebben we aminozuren nodig?

De 20 essentiële aminozuren zijn de bouwstenen van de eiwitten in het lichaam. Ze nemen verschillende rollen op zich en ondersteunen onder meer de opbouw en beweeglijkheid van de spieren, de textuur van de huid, haren en nagels, de vorming van hormonen en het transport van zuurstof.

Welk voedsel bevat aminozuren?

Over het algemeen worden aminozuren aangetroffen in eiwitrijke voedingsmiddelen. Eiwitkwaliteit of biologische waarde kan worden gebruikt om te meten in hoeverre het aminozuurpatroon van een voedsel lijkt op dat van het menselijk lichaam. Naast dierlijke voedingsmiddelen en peulvruchten zijn ook bepaalde voedselcombinaties van hoge kwaliteit, zoals aardappelen met ei of kwark en peulvruchten met volkorenbrood.

Wanneer moet ik aminozuursupplementen nemen?

Mensen eten meestal voldoende essentiële aminozuren door een uitgebalanceerd dieet. Bovenal hebben mensen die intensieve krachttraining doen een verhoogde behoefte. Het kan voor hen logisch zijn om eiwitpoeder of preparaten met aminozuren te nemen.

Bronnen

[1] A. J. Doig, „Frozen, but no accident – why the 20 standard amino acids were selected“, FEBS J., Bd. 284, Nr. 9, S. 1296–1305, 2017.

[2] Elmadfa, I. und Leitzmann, C., Ernährung des Menschen, 6. Aufl. Stuttgart: Eugen Ulmer KG, 2019.

[3] G. Habermehl und P. E. Hammann, Naturstoffchemie: Eine Einführung. Springer-Verlag, 2013.

[4] M. Fichtner, K. Voigt, und S. Schuster, „The tip and hidden part of the iceberg: Proteinogenic and non-proteinogenic aliphatic amino acids“, Biochim. Biophys. Acta BBA - Gen. Subj., Bd. 1861, Nr. 1, Part A, S. 3258–3269, Jan. 2017.

[5] B. Alberts, A. Johnson, J. Lewis, M. Raff, K. Roberts, und P. Walter, „Protein Function“, Mol. Biol. Cell 4th Ed., 2002.

[6] Klaus, Susanne et al., „Das Proteinparadox: Viel oder wenig Nahrungsprotein – was ist besser für die Gesundheit?“, Ernähr. Umsch., März 2018.

[7] U. Meierhenrich, Amino Acids and the Asymmetry of Life: Caught in the Act of Formation. Springer, 2008.

[8] M. Holeček, „Branched-chain amino acids in health and disease: metabolism, alterations in blood plasma, and as supplements“, Nutr. Metab., Bd. 15, Mai 2018.

[9] A. V. Kurpad, M. M. Regan, T. Raj, und J. V. Gnanou, „Branched-chain amino acid requirements in healthy adult human subjects“, J. Nutr., Bd. 136, Nr. 1 Suppl, S. 256S–63S, 2006.

[10] Max Rubner-Institut. Bundesforschungsinstitut für Ernährung und Lebensmittel, „Ergebnisbericht, Teil 2 Nationale Verzehrsstudie II“, S. 307, 2008.

[11] Joint Expert Consultation on Protein and Amino Acid Requirements in Human Nutrition, Weltgesundheitsorganisation, FAO, und United Nations University, Hrsg., Protein and amino acid requirements in human nutrition: report of a joint WHO/FAO/UNU Expert Consultation ; [Geneva, 9 - 16 April 2002]. Geneva: WHO, 2007.

[12] J. A. Schmidt u. a., „Plasma concentrations and intakes of amino acids in male meat-eaters, fish-eaters, vegetarians and vegans: a cross-sectional analysis in the EPIC-Oxford cohort“, Eur. J. Clin. Nutr., Bd. 70, Nr. 3, S. 306–312, März 2016.

[13] Kaspar, H., Ernährungsmedizin & Diätetik, 12. Aufl. Urban & Fischer, 2014.

[14] V. Cruzat, M. Macedo Rogero, K. Noel Keane, R. Curi, und P. Newsholme, „Glutamine: Metabolism and Immune Function, Supplementation and Clinical Translation“, Nutrients, Bd. 10, Nr. 11, Okt. 2018.

[15] M. M. Pakula, T. J. Maier, und T. Vorup-Jensen, „Insight on the impacts of free amino acids and their metabolites on the immune system from a perspective of inborn errors of amino acid metabolism“, Expert Opin. Ther. Targets, Bd. 21, Nr. 6, S. 611–626, Juni 2017.

[16] P. Li, Y.-L. Yin, D. Li, S. W. Kim, und G. Wu, „Amino acids and immune function“, Br. J. Nutr., Bd. 98, Nr. 2, S. 237–252, Aug. 2007.

[17] C.-C. Chi, S.-H. Wang, F. M. Delamere, F. Wojnarowska, M. C. Peters, und P. P. Kanjirath, „Interventions for prevention of herpes simplex labialis (cold sores on the lips)“, Cochrane Database Syst. Rev., Nr. 8, S. CD010095, Aug. 2015.

[18] M. Singh, D. Rao, S. Pande, S. Battu, K. Rajeswar Dutt, und M. Ramesh, „Medicinal Uses of L-Lysine: Past and Future“, Int. J. Res. Pharm. Sci., Bd. 2, Jan. 2011.

[19] H.-K. Biesalski, P. Grimm, und S. Nowitzki-Grimm, Taschenatlas Ernährung, 7., unveränderte Auflage. Stuttgart New York: Georg Thieme Verlag, 2017.

[20] Verbraucherzentrale, „Aminosäuren für Freizeitsportler - besser als ein kleines Steak?“ [Online]. Verfügbar unter: https://www.verbraucherzentrale.de/wissen/lebensmittel/nahrungsergaenzungsmittel/aminosaeuren-fuer-freizeitsportler-besser-als-ein-kleines-steak-13314. [Zugegriffen: 27-Sep-2019].

[21] Hahn A, Ströhle A, Wolters M, Ernährung – Physiologische Grundlagen, Prävention, Therapie. Wissenschaftliche Verlagsgesellschaft mbH Stuttgart, 2006.

[22] C. P. F. Marinangeli und J. D. House, „Potential impact of the digestible indispensable amino acid score as a measure of protein quality on dietary regulations and health“, Nutr. Rev., Bd. 75, Nr. 8, S. 658–667, Aug. 2017.

[23] C. Raschka und S. Ruf, Hrsg., Sport und Ernährung: Wissenschaftlich basierte Empfehlungen, Tipps und Ernährungspläne für die Praxis, 4. Aufl. Stuttgart: Georg Thieme Verlag, 2018.

[24] Deutsche Gesellschaft für Ernährung, „Ausgewählte Fragen und Antworten zu Protein und unentbehrlichen Aminosäuren“. [Online]. Verfügbar unter: https://www.dge.de/wissenschaft/weitere-publikationen/faqs/protein/#c5273. [Zugegriffen: 30-Sep-2019].

[25] Z. Melik, P. Zaletel, T. Virtic, und K. Cankar, „L-arginine as dietary supplement for improving microvascular function“, Clin. Hemorheol. Microcirc., Bd. 65, Nr. 3, S. 205–217, 2017.

[26] J.-Y. Dong u. a., „Effect of oral l-arginine supplementation on blood pressure: A meta-analysis of randomized, double-blind, placebo-controlled trials“, Am. Heart J., Bd. 162, Nr. 6, S. 959–965, Dez. 2011.

[27] D. Turck u. a., „L-carnitine and contribution to normal lipid metabolism: evaluation of a health claim pursuant to Article 13(5) of Regulation (EC) No 1924/2006“, EFSA J., Bd. 16, Nr. 1, S. e05137, 2018.

[28] Biesalski, Hans Konrad et al., Ernährungsmedizin, 5. Aufl. Stuttgart / New York: Thieme, 2018.